Les 4 Parochiearchieven

In deze les komen de pastorale activiteiten aan bod
Visitatie: één maal per jaar inspecteerde de deken de parochie. O.a. de registers werden gecontroleerd.
Vóór 1800 gebeurde de visitatie door de bisschop van Roermond.
Meijel behoorde tot de Franse tijd toe aan het bisdom Luik
Bisdom Roemond ontstond in 1559 uit een herindeling van Philips II. In de nieuwe kerkelijke indeling werden Mechelen en Utrecht aartsbisdommen De hiërarchie in beide bisdommen was anders geregeld.
Hiërarchie bisdom Luik:
1. Bisschop: benoemd aartsdiaken
2. aartsdiakenaat: benoemde pastoors, controleren parochies en innen boetes en belasting van hele en halve parochies, eigen archieven
3. dekenaat: innen belasting van kwart delen van parochies
4. parochie
Parochies werden voor de belasting verdeeld in hele, halve en kwarten.

Hiërarchie bisdom Roermond
1. bisschop: rechtstreeks toezicht op parochie
2. dekenaat: coördinator (gekozen door de pastoors van de parochies)
3. parochie

Patronaatsrecht
De adel mocht de pastoor voordragen. Dit heet patronaatsrecht of collatierecht. De voordracht was bindend, maar de kandidaat moest wel voldoen aan de eisen. De aartsdiaken of deken moest de institutie (installatie) geven. Leken alleen konden geen geestelijke functies geven. De institutie moest door een geestelijke gezagsdrager.

Kapelaan
De kapelaan moest eigen vaste inkomsten (beneficies) hebben.
De kapelaan had allerlei taken en bijbanen.
Tegenwoordig is de bisschop verantwoordelijk voor de inkomsten van de priesters.

Pastoor
De plichten van de pastoor bestaan uit dopen, trouwen, begraven en ’s zondags de mis doen.
De preek wordt apart “gesticht”.

Kerkgebouw
Het eigendom van het kerkgebouw is vóór 1800 in vieren gedeeld.
Koor, schip, toren en zijbeuken.
De torens waren van de gemeente. In 1944/1945 sneuvelden veel torens. Er waren conflicten over wie voor de herbouw moest opkomen.
Kerkbanken zijn pas in de 19e eeuw in de kerken gekomen. De mensen moesten vroeger in de kerk staan.

Kerkhof
Het kerkhof kon vóór 1800 van de kerk of de gemeente zijn.

Administratie
U kunt meerdere administratie aantreffen in één register.

Proclamatie van de kansel
De mededelingen vanaf de preekstoel behoren als apart deel te worden bewaard. Later werden de mededelingen in het parochieblad of de huis aan huisbladen gedaan. De knipsels van de mededelingen zijn onderdeel van het archief. Bij het ontbreken van knipsels kan een verwijzing naar de bladen waarin gepubliceerd werd volstaan.

Devoties en relieken
Verering van heiligen en de relieken van die heiligen en of martelaren.
Bloed van de martelaren is zaad van het geloof.
Relieken zijn overblijfselen van het lichaam of de kleding van een heilige. Een reliek is de bemiddeling tussen de mens en God. In altaar moeten relieken zitten.
Om de kracht te laten overgaan op een ander voorwerp, werden relieken, voor de tijd van het concilie, aangestreken. Na 1700 was er een vernieuwde belangstelling voor relieken. Na het 2e Vaticaans concilie ie hier de rem opgezet. Relieken zijn hoewel niet meer relevant voor de kerk, toch belangrijk.
In diverse parochiearchieven treft u attesten over de echtheid van relieken aan.
Aanbidding is alleen aan God zelf.

Aflaten
Aflaten zijn ideeën vanaf de middeleeuwen over het verblijf in het vagevuur. Nog levenden gelovigen kunnen hier wat aan doen door goede werken en bepaalde gebeden kon je invloed uitoefenen over de duur van het verblijf in het vagevuur. Berouw hoorde er wel bij. Het 40 uren gebed kon hiervoor officieel worden ingesteld.
Portshunkelen is een uidrukking over de aflaten.
De reformatie richt zich tegen de uitwassen m.b.t. de aflaten (-handel).

Vaandels, broederschappen
Dit zijn groepen mensen met een bepaalde devotie in de vorm van een broederschap (vereniging).
Meestal heeft het broederschap geen eigen archief. De ledenlijsten werden door de pastoor (soms automatisch) bijgehouden. Een congregatie is de moderne vorm van een broederschap.
Bepaalde devoties zijn voorbehouden aan kloosterorden. Broederschap van de Levende Rozenkrans is een privilege van de Dominicanen. Oprichting van de Kruisweg is een privilege van de Franciscanen. In 1852 richtten de Redemptoristen een Kruisweg op in Heugem. Dat mocht niet. In 1907 werd dit overgedaan door de Franciscanen.
Het broederschap van de Heilige Familie is opgericht door Henri Belletable.
Een aartsbroederschap is centraal broederschap met afdelingen in de parochies. Handboeken van de broederschappen horen in de bibliotheek.

Orden, derde orde
Monniken (kloostergelofte) hoorden bij de eerste orde.
Monialen (vrouwen die een kloostergelofte hadden afgelegd) hoorden bij de tweede orde.
Leken, zoals de broederschappen van de Franciscanen en Dominicanen, hoorden bij de derde orde.
De derde orde maakte onderscheid in religieuzen en echte leken.
Religieuzen waren begijnen (geen kloostergelofte) en priesters (geen armoede).
Echte leken leven de idealen na van de Franciscanen of de Dominicanen
Soms gingen broederschappen over van de derde orde naar de eerste orde. (Achelse Kluis)
Broederschappen bestonden tussen 1850 en 1950.

Digitale indexen op de bevolkingsregisters

foto: Henk Thiesen: De heren Rob van ’t Padje en Jac Cuijpers van Heemkundevereniging Helden.

Bevolkingsregisters van Helden digitaal ontsloten met behulp van vrijwilligers.
In de zomer en het najaar van dit jaar zijn veel vrijwilligers van Heemkundevereniging Helden actief geweest met het bevolkingsregister van de voormalige gemeente Helden.
Zij namen de gegevens die al in een oud register van de gemeente stonden over in een computerprogramma. Heel veel tikwerk dus. Honderden uren zijn gemoeid met dit werk.
De heren Rob van ’t Padje en Jac Cuijpers van Heemkundevereniging Helden hebben dit project opgezet. Uiteraard kregen zij hiervoor alle medewerking van het gemeentearchief.

Het resultaat van deze inspanningen is te zien op de website van Heemkundevereniging Helden.

U kunt met behulp van deze index uitzoeken of en waar in het bevolkingsregister gegevens voorkomen van de persoon die u zoekt. Bij de heemkundevereniging of in het gemeentearchief kunt u de gegevens zelf inzien. De heemkundevereniging beschikt over digitale kopieën, gemaakt door de heer Henk Thiesen) en fotoafdrukken (micorofiches) van de registers. Informatie over de openingstijden van Heemkundevereniging Helden vindt u op hier.

Voor een bezoek aan het gemeentearchief kunt een afspraak maken via de archiefdienst van de gemeente of telefonisch via het klanten kontact centrum van de gemeente Peel en Maas 077-3066666.
Beleef uw voorouders met behulp van deze index!

Les 3 parochiearchieven

Ook dit keer verzorgde Jacques van Rensch een heel interessante les.
In deze les gaat het over de vorm van de informatie in de archieven.
Een vorm is bijvoorbeeld notulen, akten en pastorale zaken.

Op akten zomen we in.
Akte is in het Latijs handeling. Stukken waarin een handeling wordt beschreven. De zware juridische vastlegging is afgegeven door bevoegd gezag en heet authentieke akte.
Het bevoegd gezag kan zijn:
een notaris (koop-, verkoop, hypotheek en groendrente akten;
of het geestelijk gezag (attesten van relieken, oprichtingsakte van een parochie).
De minder zware juridische vormen heten onderhandse akten.

Soorten akten.
Je hebt notariële akten, pachtakten, doop- trouw- en begraafakten, kwitantie, diploma, rijbewijs, polis, vergunning, wissel, cheque, cadeaubon, obligatie, procesverbaal, testament, codicil.


Pastorale zaken.
Voor 1800 hadden de pastoors eigen inkomsten (fundatie) en een eigen administratie.
Na 1800 kwamen de goederen onder bewind van de kerkfabriek (kerkbestuur)

Registratie van geestelijke zaken.
Wat komt voor?
Doop, huwelijk, begraven, 1e communie, plechtige communie, hernieuwing van de doopbelofte, vormsel.
Van dopen, huwelijken en begraven worden akten opgemaakt. De akten hebben een deel dat volgens het protocol is beschreven (vast vorm).

Openbaarheid of vertrouwelijkheid van de geestelijke zaken.
De openbaarheid is gekoppeld aan de regels van de burgerlijke stand.
Documenten van Status libre (vrij om te trouwen) beginnen in 1942 en zijn vertrouwelijk.

Bevolkingsgegevens.
Eventuele kladregisters van doop, huwelijk en begraven kunnen in serie worden bewaard.
Bij de kladregisters of losse stukken van de huwelijken zitten stukken m.b.t. dispensatie (vóór 1942).
Dispentatie betreft ontheffingen t.a.v. het tijdstip van het huwelijk of de bloedverwantschap.
Bevolkingsregisters / huisbezoekregisters zijn tot 1950 interessant. daarna niet meer.

Kerkelijke rechtbank (officiaal).
Uitschrijven is genoteerd in doopboeken. Brieven inzake uitschrijven bewaren als bijlagen bij de doopregisters. Ze zijn natuurlijk privacy gevoelig.

De cursisten krijgen de opdracht om voor de volgende les de doop- huwelijk- en begraafregisters, de vormsel-, communielijsten, etc. te bekijken.